KURZWEIL1000 ALS TEKSTVERWERKER.
dit artikel is geschreven met Kurzweil1000 als tekstverwerker. Dat heeft een groot aantal voordelen. Het belangrijkste daarvan vind ik persoonlijk, dat ik na voltooiing het artikel kan opslaan in diverse formaten, waaronder MS Word. Dat hebben de jongens van NCT het liefst, omdat ze dat vlot kunnen lezen en printen. Maar ik kan ook kiezen voor andere formaten, zoals Excel, WordPerfect, tekst, rtf, html, en daisy. Vóór voltooiing wordt het opgeslagen in .kes formaat, dat wil zeggen, het eigen formaat van Kurzweil1000. "Kes" staat namelijk voor "Kurzweil Educational Systems". Dat hoeft niet, maar het heeft op zich weer het voordeel, dat je het bestand kunt aanclicken - zoals dat heet - waarop Kurzweil1000 automatisch start en het bestand opent. Overigens is het ook simpel genoeg om eerst Kurzweil1000 te starten en vervolgens in het bestandsmenu te kiezen voor "recent geopende bestanden", ook op te roepen met alt f y, om een lijst van eerder geopende bestanden te krijgen, waarin het laatst geopende bestand bovenaan staat. Tussen twee haakjes, je hoeft de alt-toets niet ingedrukt te houden voor de erop volgende letters. Die letters zijn, in de Nederlandse versie waarschijnlijk veranderd.
Natuurlijk heb je wel te maken met een andere manier van navigeren door je tekst. Men kan het numerieke toetsenbord op de functies van de gebruikte screenreader zetten, onder "configuratie" in het instellingen menu, maar in mijn Amerikaanse versie van K1000 krijg ik dan geen Nederlandse stem, omdat daarbij de mededelingen stem actief wordt en die kan ik niet, zoals voor de leesstem op Nederlands zetten. Ongetwijfeld hebben de jongens van Sensotec in Varsenare bij Brugge dat wel veranderd voor de Nederlandse versie van Kurzweil1000, die begin februari 2009 beschikbaar is gekomen. Persoonlijk laat ik het numerieke toetsenbord liever op de K1000 functies staan, omdat daar enkele zeer handige bij zijn, zoals het wissen van de hele pagina waar de cursor in staat, door een druk op de toets rechts van de numlock toets.
De zeer uitgebreide handleiding die in het pakket zit, biedt overvloedige informatie onder andere ook over het navigeren in teksten. Je kunt die handleiding natuurlijk als daisyboek op een CD zetten door de onderverdelingen die er al in zitten als verdeelsleutel te gebruiken. Maar het is eenvoudig om haar, op het moment dat men haar nodig heeft, even op te roepen in het "help menu" of door de alttoets in te drukken gevolgd door de letters h o. (h voor "help" en"o voor "open handleiding".) Dat is wat ik zelf meestal doe, om vervolgens met het zoekcommando - control f - de gewenste uitleg te zoeken. Je kunt meerdere bestanden tegelijk open houden, dus ook de handleiding, en er met control-tab tussen heen en weer springen. Als men na afsluiten een bestand heropent, staat de cursor op de plaats waar hij stond bij afsluiten.
Voor het invoeren van vet, cursief of onderstreping kun je dezelfde sneltoetsen gebruiken als bij MS WORD. Alleen, bij K1000 heb je het voordeel dat duidelijk wordt gezegd, bijvoorbeeld: bij het aanslaan van control-i: in het Engels: "italics enabled", in het Nederlands "cursief aan" of zoiets. Aan het eind van wat men cursief wil hebben, drukt men nogmaals op control-i en de leesstem zegt: "italics disabled"- in Nederlands waarschijnlijk "cursief uit". Je hoeft daarvoor niet eerst de tekst te selecteren. Veel van de sneltoetsen van K1000 komen trouwens overeen met die van Windows. Onder het "edit" menu - in het Nederlands "bewerken" - vind je ook de optie "format", wat zoveel betekent als "opmaak", met daaronder de mogelijkheid om een lettertype en grootte te kiezen en de alinea indeling in te stellen. Voor dat laatste moet dan wel eerst onder het instellingen menu (settings) naar "reading"(lezen) gegaan worden om aan te geven dat het regeleinde genegeerd moet worden. Daarna kan het alinea formaat worden ingesteld. Ik heb die instellingen opgeslagen in een apart bestand voor tekstverwerking, dat ik eerst moet laden, alvorens met tekstverwerking te beginnen of door te gaan. Men kan meerdere instellingen bestanden aanmaken voor verschillende taken. Overigens is de opmaak mogelijkheid nogal beperkt. Ik ga daarover nog corresponderen met Stephen Baum, de belangrijkste programmeur van K1000.
Iets anders, wat ik al heb gedaan tijdens het schrijven van dit stuk, is de fraaie stem van Claire aan zijn verstand brengen dat "Kurzweil en "daisyboek" en "format" anders moeten worden uitgesproken. De optie daarvoor zit in het "toolsmenu" - in het Nederlands, als ik me niet vergis, meestal "extra" genoemd. Maar, je kunt haar ook meteen oproepen met een druk op Shift-control-n. Als de cursor in de tekst op het woord staat dat anders uitgesproken moet worden, hoef je het niet in te tikken. Dan druk je op de tabtoets om in het veld te komen waar je de gewijzigde uitspraak intikt. Bijvoorbeeld, door in het woord "Kurzweil" de "u" te vervangen door "oe" en de "z" door "ts". In het volgende veld staat "test", waar je kunt horen of het goed is. Zo niet, dan met shift tab terug naar het vorige veld om het anders te proberen. De wijzigingen worden opgeslagen in een aparte correctie lijst voor iedere ondersteunde taal.
Die functie is mij ook al een aantal malen goed van pas gekomen in Vlaamse teksten waarin veel verkleinwoorden voorkomen als "manneke" of "meidekens" die oorspronkelijk werden uitgesproken als "manneeke" en "mei dekens". Ik ben benieuwd of de dames en heren in Varsenaere voor de Nederlandse versie dat zelf al hebben gedaan.
Het zal inmiddels wel duidelijk zijn, dat K1000 zijn eigen synthesizers gebruikt. Wie JAWS als screenreader gebruikt, hoeft JAWS niet eerst uit te schakelen. JAWS gaat zelf automatisch in slaap modus als Kurzweil1000 wordt opgestart. Ik weet niet of dat ook geldt voor Window Eyes en Supernova. Indien de geheugenruimte van de computer beperkt is, kan het nuttig zijn de screenreader uit te zetten alvorens K1000 te starten. Bij een aantal zelfsprekende bij-programma's van Kurzweil1000, zoals de afsprakenagenda, de calculator, de fotocopie module n de fax module kan men in JAWS het best, met het betrokken programma geladen, in de configuratie onder instellingen geavanceerd aangeven dat JAWS in slaap moet gaan als het programma start. Daarvoor zet men een vinkje bij de eerste optie onder geavanceerd.
Voor alle ondersteunde talen heeft Kurzweil1000 ook spellingcontrole functies; twee zelfs, die echter niet aanstaan terwijl men werkt. De eerste is de normale spellingcontrole, onder het "tools" (extra) menu, maar direct oproepbaar met control k. Het programma kiest zelf de juiste spellingcontrole voor de taal van het bestand waarin gewerkt wordt. Zo mogelijk wordt er een suggestie gedaan die men kan accepteren, door met de tabtoets naar "replace" - "vervangen" te gaan en op de spatiebalk te tikken. Andere opties zijn: "lees de context", "spellen", negeren"", "negeren in hele tekst", "toevoegen", "vervangen in hele tekst". Deze spellingcontrole gaat van begin tot eind door de hele tekst.
De tweede spellingcontrole functie heet in het Engels "ranked spelling". Ik heb geen idee hoe ze dat in België hebben vertaald. Het Engelse woord "rank" betekent "gelid", "geleding" OF "rang". Die functie zit ook onder het "tools" of "extra"menu. Je kunt haar ook oproepen met alt o i, althans in de Amerikaanse versie van K1000. Ik denk tenminste dat de Sensotec bewerkers van het programma die menu letters ook hebben gewijzigd. Je krijgt dan te horen welk percentage woorden juist gespeld is en hoeveel er fout gespeld zijn in het bestand. Vervolgens de hele lijst met die verkeerd gespelde woorden. Daarbij kun je sneltoetsen gebruiken voor alle opties, die je snel kunt leren, door langs de opties te tabben en bij elk daarvan op functietoets één te drukken. Dan krijg je de "mnemonic"- of geheugensteuntje - te horen maar ook de sneltoetsen met de control toets, zoals control-a voor "toevoegen", control-i voor "negeren", control-g voor "door hele tekst negeren"enzovoort, althans in de Amerikaanse versie. Eenmaal klaar moet je dan wel het bestand opslaan, om alle veranderingen door te voeren. Tot hier in deze tekst geeft "ranked spelling" aan dat 97,37 percent van de woorden correct gespeld is. Er zitten volgens het programma 27 verkeerd gespelde woorden in, maar de meeste daarvan zijn de Engelse woorden die erin voorkomen. Bij elk woord staat eveneens vermeld hoe vaak het in de tekst voorkomt. Bovendien is de lijst alfabetisch, zodat, bij wijze van spreken, het laatste woord dat incorrect geacht wordt, als eerste in de lijst kan voorkomen.
Ranked spelling is vooral zeer handig bij teksten die met een scanner zijn ingevoerd, omdat bij de omzetting naar tekstbestand daarbij altijd fouten optreden, afhankelijk van de duidelijkheid van de gescande tekst. We komen daar in een later artikel op terug.
Een van de mooiste "features" van Kurzweil1000 zijn de woordenboeken die erin zijn opgenomen. Neem me niet kwalijk dat ik het Engelse woord "feature" gebruik; ik weet er echt in deze betekenis geen goede vertaling voor. Het Engels-Nederlandse woordenboek in K1000 geeft wel enkele vertalingen, maar niet de betekenis waarin ik het hier gebruik. In de Amerikaanse versie zit de American Heritage Dictionary, waar ze in het Westvlaamse Varsenare voor de Nederlandse versie van K1000 Van Dales Verklarend Nederlands woordenboek aan hebben toegevoegd. Het genoemde Amerikaanse verklarende woordenboek hebben ze dus ook laten zitten. Voor vreemde talen zitten in de Amerikaanse versie drie woordenboeken Engels-Frans, drie Frans-Engels, drie Engels-Spaans, drie Spaans-Engels, één Engels-Duits, één Duits-Engels, één Engels-Nederlands, één Nederlands-Engels en één Engels-Italiaans en één Italiaans-Engels. Bij Sensotec hebben ze daar voor Frans, Duits en Engels de verschillende twee-talige woordenboeken Van Van Dale aan toegevoegd. Om een woord vertaald of verklaard te krijgen, zet je de cursor erop en drukt op control-d, de "d" van "dictionaire". Je kunt de optie ook in het "tools", of "extra" menu vinden, maar wie wil er zo ingewikkeld doen als het eenvoudig kan. Een druk op de tab toets biedt je de keuze of je het woord in alle woordsoorten waarin het bestaat wilt hebben, of alleen als, bijvoorbeeld zelfstandig naamwoord, werkwoord, bijvoeglijk naamwoord en dergelijke. Na de volgende druk op de tab toets moet je gaan pijlen naar het gewenste woordenboek. Dat wil zeggen, als je al eerder een woord hebt opgezocht, staat de cursor automatisch op het laatst gekozen woordenboek. Dan nogmaals op tab drukken of op Enter Bijvoorbeeld: stel ik zet de cursor op "woordenboek". Ik pijl naar Nederlands-Engels en druk op "enter" of op de tab toets. Dan zegt de fraaie stem van Claire: "woordenboek zin o konkreet" (dat wil zeggen: zelfstandig naamwoord, onzijdig en in konkrete betekenis) en de fraaie stem van Daniel antwoordt in perfect Brits Engels: "dictionary, lexicon. Wil je de vertaling gespeld hebben, dan druk je eerst even op de "home" toets en gaat er vervolgens met de pijltoets overheen. Uiteraard spelt Daniel dan met de Engelse letter uitspraak. Ideaal dus, voor het geval je niet weet hoe je een woord moet uitspreken, iets wat nogal eens voorkomt in het Engels. Wil je het op z'n Amerikaans horen, dan moet je een van de Amerikaanse stemmen als leesstem kiezen. Als er samenstellingen zijn, of uitdrukkingen, worden ook die gegeven, zoals bij "woordenboek", "etymologisch woordenboek, meertalig woordenboek, vreemde woordenboek. Uiteraard zullen de Van Dale woordenboeken anders zijn.
Als je een stuk aan het schrijven bent zoals dit artikel, dan heb je er soms ook behoefte aan iets uit te zoeken waarnaar je wilt verwijzen. Bijvoorbeeld, waar ligt die plaats Varsenare in België, waar die vlijtige jongens van Sensotec zitten, die, Kurzweil1000 versie 11 niet alleen in het Nederlands maar ook in het Frans hebben vertaald, waarin ze de Larolusse woordenboeken hebben opgenomen. Daar moet je dan een encyclopedie voor raadplegen. Ook dat is met K1000 een peulenschilletje. Je gaat naar het "on-line" menu en pijlt naar "raadpleeg een encyclopedie, of, wat sneller gaat: alt n e. Heb je de cursor op het woord staan dat je zoekt, dan staat het al in het invoerveld. Anders tik je het even in. Een druk op tab brengt je in de lijst met encyclopedieën, een hele trits waaronder ook de Wikipedia's voor Engels, Frans, Spaans, Duits, Italiaans èn Nederlands. Druk op Enter, en binnen enkele seconden staat het gezochte verhaal op je scherm. Zoals in het voorbeeld: "Varsenare - gemeente Jabeke in de provincie West Vlaanderen" enzovoort, enzovoort. Ik zou ze in Varsenare wel aan willen raden het verhaal eens flink uit te breiden, want het is erg beperkt. Je kunt het verhaal eventueel opslaan, maar dat heeft niet zoveel nut, omdat je het op elk gewenst moment weer kunt oproepen. Dus sluit je het met control d of met een druk op functietoets 4. Die encyclopedieën zitten niet in het programma zelf. K1000 gaat, nadat je de gewenste encyclopedie gekozen hebt, on-line naar de website en zoekt de zoekterm op. Dat is in een wip gebeurd.
Al met al zou men kunnen vinden dat K1000 duur is, maar als je je realiseert wat er allemaal voor mogelijkheden inzitten - denk alleen maar aan de hele serie woordenboeken - dan is het eigenlijk heel goedkoop, of, liever gezegd: in alle opzichten zijn prijs dubbel en dwars waard. In een volgend artikel bespreken we de basisfunctie van Kurzweil1000, namelijk: scannen en lezen.