LA UNION VS. DR. RUDY LAMPE




      Krítika no ta djis interesante, e ta nesesario den tur kaso kaminda un persona ta lansa un opinion òf tesis. Esaki ta spesialmente importante ora ta trata di un disertashon sientífiko, pasobra e úniko posibilidat pa siensia progresá i deskubrí berdat, ta sintá den e choke di ideanan i ponensianan. Pa e konfrontashon akí di opinion i kontra-opinion, ponensia i kontra-ponensia, mester kumpli ku algun regla básiko:


  1. 1: ku krítika lo ta obhetivo.
  2. 2: ku e kontra-ponensia wordo elaborá ku ehempel i prueba;
  3. 3: ku e krítika lo ta honesto, franko i abierto.

      E artíkulo "Yo te nombro Libertad" (ku ta e título di dr Lampe su disertashon) den LA UNION di diarason 20 di juli 1990 no ta kumpli ku ningun di e exigensianan menshoná. E skirbidó, den un Papiamento, ku no ta laga duda ku no ta trata di un yiu di tera, ta hasi mofa na promé lugá di tur étika, dor di skonde su mes den anonimidat i, siguientemente, keriendo ku e por hasi mofa di e disertashon di Dr. Rudy Lampe, ta baha su mes na un nivel di falta di amor kristian dor di ridikulisá Dr Lampe komo un sientífiko superfisial. E dos òf tres biaha ku e autor ta purba suavisá su atake bisando ku e no ta kritiká e persona di pader Lampe, nos no por kita e impreshon di hipocrisía, ya ku trabou di un persona ta parti di e persona i esun no por wordo separá di otro.



      Mi no a lesa e disertashon di pader Lampe, pasobra e no a wordo publiká ainda. Pa e reakshon akí kisas ta mihó ku mi no a les'é. Ami tampoko no ta yiu di tera. Mi desendensia probabelmente ta e mesun ku di e kritikaster anónimo. Mi sí a skucha un entrevista ku pader Lampe na Radio Nederland. For di djé, mi a haña e impreshon, ku nos tabatin di hasi ku un disertashon estilo "Het patroon van de Oude Curaçaose Samenleving" di dr. Hoeting, antó un disertashon sosiológico.



      Lugá di bai den detayenan tokante di e disertashon, mi ke emfatisá ku e atake di e persona sin nomber di LA UNION ta basá riba konseptonan erróneo di loke ta siensia i riba su temor di berdatnan ku por a afektá su prehuisionan i su fé. Unda e ta referí na Martin Heidegger komo un ehempel di un filósofo grandi -- komo kontraste, segun é ku dr Rudy Lampe ku nunka a pretendé ku e ta un filósofo -- el a skohe nèt e ehempel robes, ya ku, e forma di ekspresá su mes di Heidegger ta keda inkomprendibel te hasta pa otro filósofonan grandi, di tal forma ku nan sa puntra nan mes si Heidegger mes a komprondé kiko e kier a ekspresá. Mi ta puntra mi mes ademas, si e skirbidó di LA UNION sa ku Heidegger a baha su mes por kompleto ku su simpatía pa ku Nazismo.



      E sneer den direkshon di siensia moderno di e kritikaster di LA UNION, ta sugerí ku e ta un hende bieu kaba, kisas no físikamente, pero mentalmente sí. Pé motibo ei, e ta demonstrá un mentalidat pegá i pései konservativo i konservatismo ta temor pa loke ta nobo i deskonosí. E mesun aktitut ta sali for di su defensa di Mgr. Niewindt. Si, di bèrdè mes Mgr. Niewindt tábata asina progresivo, di kon su supuesto progresividat a bini 20 aña despues ku Inglatera a abolí sklavitut i 40 aña despues ku Fransia a hasi esei? Aunke mi no ke kulpa nos mes, pa loke nos antepasadonan a hasi, nos sí lo por tábata un tiki modesto den nos moda di ekspresá nos mes, pasobra aparte di Portugal, Hulanda tábata e último país di e mundo desaroyá di e tempo ei, ku a abolí sklavitut. (Na Brasil, país noventa porsiento katóliko, sklavitut a wordo abolí na aña 1888.) No bin bisá mi ku esnan ku a hasi'é por fin tábata hende asina generoso, mmamera e inskripshon mitológiko ta purba hasi nos kere, riba e piedra komemorativo pegá na forti na Punda, ku ta kuminsá ku e frase hipókrito: "Aan een goed en edel vorst...". Si nan a abolí sklavitut, ta bou presion general i no pa motibonan di generosidat òf onvikshon filosófiko òf teológiko.



      Unda e autor skondí ta referí na Irlanda, (bisando ku aya tambe, autoridatnan eklesiástiko tabata kontra independensia di Inglatera), e ta konfirmá presisamente e ponensia ku mi por a saka for di e poko referensianan hasí na e disertashon di dr Rudy Lampe. Iglesia Katóliko, komo instituto a konformá su mes semper bai ku e autoridat polítiko. Esaki no ta nada straño tampoko, pasobra un di e puntonan teológiko di Iglesia Katóliko, i ainda mas di e Iglesianan reformá grandi, ta ku tur autoridat tin su orígen den Dios i, pé motibo ei, tur siudadano mester someté su mes na su reglanan, te hasta, den hopi di e kasonan, te den absurdo.



      Demitologisashon riba su mes no ta baha ningun hende. A kontrali. Demitologisashon ta pinta un kuadro mas humano, mas realístiko, mas berdadero. Kaminda e krítiko di LA UNION ta referí na e éxodo di Hudíonan for di Egipto i na e mártirnan den Imperio Romano, e ta duna prueba palpabel ku e mes ke keda biba den su ilushonnan mitológiko. E grupo chikito di Israelitanan oprimí na Egipto no tábata e úniko grupo di hende oprimí ku a liberá nan mes for di sklavitut, di un forma òf otro. Gran parti di e mártirnan a bira mártir kontra di nan boluntat i sin por a skapa di dje, pasobra e romanonan tabatin mester di nan weganan i tábata libra nan mes di nan presonan dor di manda nan den Coloseo, dilanti di bestianan feros i hambrá meskos ku e toronan ta wordo mandá pa nan muerte te día di awe den e Plazanan di Toro na Spaña. Ma e konstatashon akí no ta hasi e mártirnan menos víktima. A kontrali: nan ta bira víktimanan hopi mas humano, ku kendenan nos por identifiká nos mes.



      Historiadornan, mas ku filósofonan, tambe ta hende determiná pa nan mes kultura, nan mes desendensia, nan mes bagashi históriko, nan mes prehuisio i superstishonnan kontemporáneo. Hopi aña pasá, e kos a kogé mi di sorpresa, ora má lesa e historia di e guera di ochenta aña den un buki di historia pa skolnan na Spaña. E relato tábata diametralmente opuesto na esun ku mi mes mester a siña komo mucha na Hulanda. I un biaha mas, e relatonan históriko ku anos, muchanan katóliko tábata haña na Hulanda mes, tábata basta distinto di esun ku protestantnan tábata siña den nan skolnan. Ku otro palabra. Nos bista ta wordo bruhá pa e brel ku nos ta bisti. E historiadó honesto mester kita tur brel. Si e hasi asina, si e tuma e posishon ei di un sientífiko berdadero, lo e deskubrí kos ku lé mes no gusta, pero ku no obstante ta e berdat i nada ku berdat. I, e kos di mas importante den e proseso akí: e berdat ei no ta baha ningun hende, pasobra nos tur ta determiná pa nos desendensia, nos kultura, nos siñansa, nos bagashi históriko, nos edukashon, nos ambiente i... nos prehuisio i superstishonnan kontemporáneo. Esun ku no ta rekonosé esaki, no por liberá su mes di e determinismonan ei tampoko. E krítiko anónimo di LA UNION, no a logra liberá su mes ainda. Pései: te hasta si su krítika lo tábata fundá, el a pega barko bon pegá pa e forma ku el a dun'é. Tristu, mashá tristu, pero komo konsekuensia pader Dr. Rudy Lampe por sinti su mes satisfecho pasobra ya kaba, na su edat hoben, e ta enkontrá su mes den e filanan di saserdotenan sientífiko, manera Pierre Teilhard de Chardin, ku tamne, durante henter su bida, a wordo pursiguí dor di su konfrater i superiornan. No obstante, el a keda fiel na su vokashon i te día di awe, su vision ta leu dilanti di nos mes tempo.



Henk de Beijer, Aruba.


     Bolbe pa página di apertura.