CURSUS PAPIAMENTS

INLEIDING

Het woord "PAPIAMENTO" betekent "gepraat", afgeleid van "PAPIA" = "praten", "spreken". De taal ontstond bij het begin van de slavenhandel langs de Westafrikaanse kust, waar met name Portugese zeelieden zich ervan bedienden. Behalve op de benedenwindse eilanden van de Nederlandse Antillen wordt er nog een sterk op het Papiaments gelijkende taal gesproken op de Kaap Verdische eilanden in West Afrika. Daar heet het echter geen "PAPIAMENTO" maar "CRIOLHO", dat veel sterker op het Portugees gericht is dan het PAPIAMENTO.

De woordenschat van het Papiaments was van oorsprong ook in hoge mate Portugees, maar is onder invloed van de nabijheid van Spaanssprekende gebieden sterk versspaanst. Daaraan is een flinke hoeveelheid Nederlands toegevoegd en sinds het begin van de jaren dertig ook heel wat Engels. Sommige Nederlandse en Engelse woorden zijn nauwelijks nog als zodanig herkenbaar. Bijvoorbeeld: "keiru" = uitgaan; (= kuieren); "brok èst" = rondbazuinen (= broadcast).

De grammatikale struktuur van het Papiaments is echter heel duidelijk afrikaans beïnvloed. Ook de uitspraak heeft, behalve veel Portugese trekken, een uitgesproken Afrikaanse inslag met name in het ritme en het gebruik van toon effekten. De sterke nasalisering vooral op Aruba, is vermoedelijk portugees van oorsprong.

Er zijn inmiddels twee min of meer officiële spellingen van het Papiaments. Zolang echter het Papiaments niet op het dagelijkse les- rooster in het onderwijs staat, blijven de meeste mensen hun papiaments schrijven naar eigen goeddunken (en dus volkomen inkonsekwent), om maar te zwijgen van het gebrek aan taalkundige ontwikkeling.

Curaçao heeft gekozen voor een fonologische spelling. Dat wil zeggen dat men geen aandacht besteedt aan de herkomst van de woorden, maar alleen aan hun uitspraak. Aruba koos echter voor een traditionalistische spelling waarbij de oorsprong van de woorden een belangrijke rol speelt. Dat veroorzaakt een enigszins inkonsekwente spelling, omdat de herkomst van de papiamentse woordenschat zeer divers is.

In deze kursus gebruiken wij de fonologische spelling. De fonologie hanteert twee basis regels:

1 - Eén teken (of kombinatie van tekens) kan slechts één klank weergeven.

2 - Eén klank kan slechts door één teken (of kombinatie van tekens) worden weergegeven.

DIALEKTEN

Er zijn drie hoofd dialekten van het Papiamento: CurAçaos, Arubaans en Bonairiaans. Echter Curaçao en Aruba kennen elk minstens drie à vier eilandelijke dialekten. Op Curaçao het dialekt van Punda, van Otrabanda, van de Banda Bou en van de Banda Riba. Op Aruba hebben we te maken met het Playero, (d.i. het dialekt van Oranjestad en omgeving), het Centrale dialekt en het Nortero. Ook op Bonaire zijn minstens twee dialekten, dat van Kralendijk en omgeving en dat van Rincon.

Er bestaat nog geen "Algemeen Papiaments", al is er op Curaçao een

neiging om het Punda dialekt als zodanig te benaderen. Behalve in uitspraak zijn er ook verschillen in woord- en uitdrukkingsgebruik tussen de verschillende dialekten. De verschillen zijn echter niet zo groot (zoals bij Nederlandse dialekten), dat ze voor elkaar moeilijk verstaanbaar worden.

SPELLING

In de fonologische spelling worden de volgende tekens gebruikt:

1 - ALFABET:

A B C D E F G H I J K L M N Ñ O P R S T U V W Y Z

2 - KOMBINATIETEKENS:

CH DJ SH

3 - ACCENTTEKENS:

á é í ó ú è ò ù ü ñ Ñ ç Ç

OPMERKINGEN:

1.1 De letters "q" en "x" komen in de fonologische spelling van het papiaments niet voor, behalve in eigennamen.

1.2 De letters "c" en "j" komen alleen voor in de kombinatie "ch" en "dj". In eigennamen komen zze ook zelfstandig voor.

De klank van de Nederlandse "j" en de klank "w" worden aan het begin van een lettergreep respektievelijk geschreven "y" en "w". Aan het eind, of na een medeklinker worden ze respektievelijk geschreven als "i" en "u".

VOORBEELDEN:

yabi [=sleutel] saya [=rok] biaha [=maal] bai [=gaan]

webo [=ei] awa [=water]duele [=medelijden] leu [=ver]

2.1 "ch" is gelijk aan "ch" in het Engels [church].

2.2 "dj" is gelijk aan de Engelse "j" [John].

2.3 "sh" is gelijk aan "sh" in het Engels [she].

3.1 Het scherp accent (accent aigu) ['] wordt gebruikt om nadruk aan te geven als die afwijkt van de regels. (Zie NADRUK). Daarnaast wordt het in een drietal gevallen gebruikt om homoniemen van elkaar te onderscheiden. Bijvoorbeeld: "si" = indien; "sí" = Ja.

3.2 Het dof accent (accent grave) [`] wordt gebruikt om aan te geven dat de betrokken klinker open is (Zie UITSPRAAK). Het komtalleen voor op "e - o - u".

3.3 De trema ["] komt alleen voor op de letter "u" om aan te geven dat die de nederlandse klank "uu" heeft.

3.4 De "ñ " en "Ñ" komen alleen voor in woorden van Spaanse oorsprong en hebben de uitspraak als [gn] in "champagne" (Zie UITSPRAAK).

3.5 De letters "ç" en "Ç" komen alleen voor in de naam "Curaçao" resp. "CURAÇAO" en in Portugese achternamen.

UITSPRAAK

GESLOTEN KLINKERS

Alle klinkers die in de fonologische spelling niet gemerkt zijn met een dof accent (accent grave) [`] zijn in het papiaments erg gesloten. Dat heeft niets te maken met open of gesloten lettergrepen. "Gesloten klinkers" zijn klinkers waarbij de mond vrijwel dicht blijft.

De in het papiamento voorkomende gesloten klinkers zijn:

a - e - i - o - u - ü

Alle klinkers in het papiaments zijn kort en scherp omlijnd. Ze verglijden niet, zoals in het Nederlands de "e" en "i" in "j" en "o" en "u " in "w". Verglijdende klinkers wekken in het papiaments eerder de lachlust op dan begrip.

N. B.:

U hoeft de voorbeeld woorden niet te leren. Het mag natuurlijk best, maar de meeste komen later in de kursus terug.

[A] - klinkt als: "aa" in Nederlands: "maan" maar even kort als in Nederlands: "man".

N.B.:

in alle twee-letttergrepige woorden, die eindigen op een klinker, valt de nadruk op de eerste en wordt de benadrukte klinker iets gerekt, als er slechts één medeklinker volgt.

VOORBEELDEN:

ma [=maar] pa [=voor] na [=te] ta [=zijn]sa [=weten] ya [=reeds]

wak [=kijken] kas [=huis] tata [=vader] mama [=moeder]

laba [=wassen] kana [=lopen] kama [=bed] baka [=koe] kara [=gezicht]

sala [=zitkamer] lanta [=opstaan] plaka [=geld] tanta [=tante]

warda [=wachten] kanta [=zingen] paña [=kleren] falta [= fout]

[E] - De gesloten "e" wordt altijd geschreven: "e" of "é" en heeft ongeveer de klank van de Nederlandse "i" in "pit". In twee-lettergrepige woorden, door slechts een medeklinker gescheiden, wordt de benadrukte "e" enigzins gerekt. Ook de "e" in onbeklemde lettergrepen heeft dezelfde klank en wordt niet stom! De "e" mag nooit verglijden tot een j- klank aan het eind!

VOORBEELDEN:

ke [=willen] fe [=geloof] hel [=geel] bel [=dij] men [=bedoelen]

len [=leunen] stens [=steunen] brel [=bril] bebe [=drinken]

kere [=geloven] debe [=schuld] tene [=houden] teme [=vrezen]

trese [=brengen] krese [=groeien] leve [=licht]

MERK OP:

De gesloten "e" wordt enigszins opener als de lettergreep afgesloten wordt door een medeklinker, direkt gevolgd door een andere medeklinker (of meer dan een), waarmee de volgende lettergreep begint. De "e" klinkt dan ongeveer als de nederlandse "e" in "mes", maar de mond gaat minder ver open.

VOORBEELDEN:

pensa [=denken] Merka [=Amerika] tempo [=tijd] drenta [=binnengaan]

[STOMME E] - Het papiaments kent, waarschijnlijk door de Nederlandse invloed, ook een stomme "e", d. w.z. een "e" uitgesproken als in Nederlands "de". Deze klank komt voor in woorden die eindigen op "-el" en "-er" als daar geen nadruk op valt. Dat zijn meest woorden die in het Spaans eindigen op "-le/-lo" en "-re/-ro" of die zijn afgeleid van Nederlandse woorden eindigend op "-el, -en, -er ".

VOORBEELDEN:

(N.B.: in alle voorbeelden valt de nadruk op devoorlaatste lettergreep!)

posibel [=mogelijk] diabel [=duivel] agradabel [=aangenaam]

dòbel [=dubbel] homber [=man] liber [=vrij]

dèmpel [=dempen] kònkel [=konkelen] bolter [=omslaan]

[I] De letter: "i" wordt altijd uitgesproken als de Nederlandse "ie" in "lief". In twee-lettergrepige woorden, gescheiden door é én medeklinker is de benadrukte "i" enigszins gerekt.

VOORBEELDEN:

mi [=ik] di [=van] ki [=wat] ni [=noch] bin [=komen]

sin [=zonder] grip [=verkoudheid] spil [=spiegel] diki [=dik]

fini [=dun] skirbi [=schrijven] pidi [=vragen] primi [=drukken]

hilchi [=hiel] tribi [=durven] bisti [=dragen]

[O] - De gesloten "o" wordt geschreven "o" en "ó". Hij klinkt als de "o " in Nederlands "boom" maar is even kort als de "o" in Nederlands "bom". Hij mag vooral niet verglijden tot "w", zoals dat in het Nederlands gebeurt. Dat wekt eerder de lachlust op dan begrip!

In twee-lettergrepige woorden gescheiden door één medeklinker is de beklemtoonde "o" iets gerekt. De onbeklemde "o" neigt, vooral op Curaçao sterk naar de klank "oe", een typisch portugees verschijnsel.

VOORBEELDEN:

bo [=jij] no [=nee] so [=alleen] slo [=langzaam]

boso [=jullie] loko [=gek] nobo [=nieuw ] solo [=zon]

boroto [=lawaai] robo [=diefstal] trono [=troon] omo [=oom]

MERK OP:

Als "o" in een gesloten lettergreep staat, of gevolgd wordt door "ñ" klinkt hij iets opener, ongeveer als in Nederlands "bom"

VOORBEELDEN:

bon [=goed] kon [=hoe] kolga [=hangen] soño [=slaap]

kore [=rijden] bolter [=omslaan] konkel [=konkelen]

[U] - De gesloten "u" wordt in het papiaments altijd, herhaal: altijd uitgesproken als de Nederlandse "oe" in "boek".

VOORBEELDEN:

ku [=met] su [=zijn/haar] duru [=hard] flur [=vloer]

stul [=stoel] suku [=suiker] puru [=zuiver] furu [=voering]

[ü] - De "ü" wordt in de fonologische spelling gebruikt om de uitspraak van de Nederlandse "uu" weer te geven, zoals in "buur". In veel dialekten wordt hij echter als "ie" uitgesproken, zoals in het centrale dialekt van Aruba.

VOORBEELDEN:

hür [=huur] stür [=sturen] zür [=zuur] yüli [=juli]

skür [= schuren] püs [=paars] yüni [=juni]

OPEN KLINKERS

Het begrip: "open klinkers" heeft op zich niets te maken met open of gesloten lettergrepen. Open klinkers komen even goed voor in open als in gesloten lettergrepen. Open klinkers zijn klinkers waarbij de mond verder open gaat dan bij gesloten klinkers. Alle echt open klinkers worden in de fonologische spelling weergegeven met een dof accent (accent grave) [`] op de betrokken klinker. Er zijn er slechts drie, te weten:

è - ò - ù

[è] - is opener dan de Nederlandse "e" in "mes".

[ò] - is opener dan de Nederlandse "o" in "pot".

[ù] - is de Nederlandse "u" als in "put". (Zowel op Curaçao als op Aruba wordt deze klank door velen uitgesproken als "i" in Nederlands "pit".)

VOORBEELDEN:

skèr [=schaar] lès [=les] prèkè [=speld] kèns [=suf]

pòko [=weinig] skòrs [=schorsen] klòk [=klok] stòf [=stof]

bùs [=bus] drùk [=druk] brùg [=brug] krùl [=krul]

STEMHEBBENDE MEDEKLINKERS

De stemhebbende medeklinkers in het papiaments zijn:

B - D - G - V - Z

De enige die echt problemen geven zijn: B en V. Ze worden soms verward, naar analogie van het Spaans, waarin ze beide exakt dezelfde uitspraak hebben.

[B] - is licht explosief, dus veel minder dan in het Nederlands.

[V] - is licht fricatief, maar veel minder dan in het Nederlands. Vandaar dat, in veel van het nederlandse afgeleide papiamentse woorden, die in het Nederlands met "v" beginnen, in het papiaments een "f" hebben. Bv.:

fèrf [=verf] ferfelu [=vervelend] ferkout [=snot]

fli [=vlieger] fringut [=vingerhoed] fula [=voelen]

Zoals gezegd staan papiamentssprekenden soms in dubio of een woord met "b" of "v" moet worden gespeld, onder invloed van het spaans. Bv.:

PAPIAMENTS SPAANS NEDERLANDS

salba salva redden

motibo motivo reden

bários varios verschillende

konbenio convenio overeenkomst

[G] - is, voor een medeklinker of voor "a, o, en u", zogenaamd occlusief en klinkt dan dus als "g" in het engelse "good".

VOORBEELDEN:

grandi [=groot]gaba [=prijzen] negoshi [=zaak] glas [=glas]

STEMLOZE MEDEKLINKERS

De stemloze medeklinkers in het papiaments zijn:

F - G - K - P - S - T

De enige die problemen oplevert is de "g". In het officiële nederlands is de "g" trouwens stemhebbend en altijd fricatief, d.w.z. een klank die door wrijving van de luchtstroom langs de huig wordt gevormd. In het papiaments is de "G" zowel fricatief als occlusief.

De "g" vóór "a, o" en "u" en voor alle medeklinkers behalve "n", is occlusief, zoals de "g" in Engels "good".

VOORBEELDEN:

grandi [groot] gaba [prijzen] siego [blind] guli [slikken] glas [glas]

De "g" voor "e" en "i" klinkt als de nederlandse "ch" in "kachel", maar veel minder scherp. Dat blijkt ook uit het feit dat de meeste papiamentssprekenden de zeer sterke neiging hebben deze "g" uit te spreken als "h", vooral in het voorvoegsel "ge-". Men is dus altijd veilig als men hem eenvoudig vervangt door "h".

Als de "g" voor een "n" of aan het eind van een woord staat, wordt hij altijd fricatief

uitgesproken, als "ch" in Nederlands "kachel" en dus niet als "h".

VOORBEELDEN:

general [=algemeen] geful [=gevoel]gemut [=gemoed]gesto [=gebaar]

region [=gebied]dirig í [=leiden] lógiko [=logisch] frágil [=breekbaar]

digno [=waardig] stagna [=stagneren] mag [=mogen] tòg [=toch] brùg [=brug]

Als "g" voor "e" of "i" moet worden uitgesproken als de stemhebbend occlusieve "g", zoals in engels "good", wordt hij op schrift gevolgd door een "u" die niet wordt uitgesproken.

VOORBEELDEN:

sigui [=volgen]guera [=oorlog] sanguer [=bloed]guía [=begeleiding]

In een geval moet de "u" wel uitgesproken worden en daarom gebruikt men dan "ü", namelijk: "bergüensa" = schaamte.

KOMBINATIETEKENS

Er zijn drie klanken, die door kombinaties van twee lettertekens elk worden weergegeven, te weten: ch - dj - sh.

[CH] - heeft de klank van de "ch" in het engelse "church", d.w.z. de tongpunt drukt tegen het boven tandvlees en trekt zich snel terug. De "ch" is stemloos.

VOORBEELDEN:

che [=ba] chikito [=klein]kachó [=hond] chubato [=bok]

[DJ] - Klinkt als "j" in engels "John" en is dus de stemhebbende variant van "ch". Hij wordt gevormd met de licht omlaag gebogen tongpunt tegen het boventandvlees, door die terug te trekken. Daarbij trilt de stem mee.

VOORBEELDEN:

djaka [=rat] djei [=vandaar] djimbi [=stuipen]

djòdjò [=goede sier maken]

[SH] - Is gelijk aan engels "sh" in "she". Hij wordt net zo gevormd als "dj" maar zonder dat de tongpunt het tandvlees raakt.

VOORBEELDEN:

shon [=meneer] shouru [=schooier] mashá [=zeer]

sushi [=vuil] shishi [=straatmeid] boshi [=bos]

OVERIGE MEDEKLINKERS

[N] - Geeft normaal gesproken geen problemen. Alleen aan het eind van sommige woorden nasaliseert de "n" , en krijgt bijna de klank van de Nederlandse "ng". Dit gebeurt vooral bij een- en twee-lettergrepige woorden, maar niet altijd! "ng" in het papiamento nasaliseert ook, maar de "g " wordt eveneens uitgesproken als de oclusieve "g".

VORBEELDEN (normaal):

na [=te] no [=nee] nenga [=weigeren] nobo [=nieuw]

ningun [=geen] lenga [=taal] ganga [=koopje] bringa [=vechten]

VOORBEELDEN (slot-nasalisering)

den [=in] tin [=hebben] nan [=zij] man [=hand]

tantèn [=zolang] mañan [=morgen] bon [=goed] kon [=hoe]

"n" is ook sterk onderhevig aan assimilatie, d.w.z. dat hij verandert in "m" voor "b" en "p". Bv.: un biaha {oem'bjaha} = een maal.

[Ñ] - is de spaanse "ñ" in "españa", uitgesproken als "gn" in het franse "champagne". Het is beslist geen "nj" maar een enkelvoudige klank. De vóórrug van de tong drukt tegen het gehemelte vlak achter het tandvlees en trekt terug.

VOORBEELDEN:

aña [=jaar]siña [=leren] soño [=slaap]

huña [=nagel] señor [=meneer]ñapa [=toegift] gaña [=liegen]-

[L] - De Nederlandse "l" is een zogenaamde "laterale l", d.w.z. dat hij meer met de zijkanten van de tong wordt gevormd dan met de tongpunt. De papiamentse "l" is een pure tongpunt-l. Dat heeft het effekt dat eraan voorafgaande klinkers assimileren zoals bij de "a" in nederlands "Spanje" en "schatje" en de "o" in "bonje", maar alleen als hij niet direkt door een andere klinker wordt gevolgd.

[R] - Over de klank "r" kan gezegd worden dat verreweg de meeste antillianen en arubanen een

tongpunt-r hebben. De huig-r van het Nederlands is een uitzondering.

[T] - De klank "t" komt overeen met de Nederlandse -- en dus niet met

de Groningse!

[W] - De klank "w " is sterker dan in het Nederlands, doordat de lippen ervoor vooruitgestoken worden.

[Z] - De "z" is gelijk aan de Nederlandse stemhebbende "z".

VOORBEELDEN:

lachi [=lade] dal [=slaan]bolo [=taart ] lomba [=rug]

rabo [=staart] prenda [=sierraad] sorto [=soort] dor [=dooier]

wela [=grootvader] wowo [=oog] wea [=pan] wil [=stuur]

[H] - Het enige probleem met de "h" (afgezien van het feit dat de frikatieve "g" als "h" wordt uitgesproken) is, dat veel woorden op Aruba wel en op Curacao niet met een "h" beginnen. Bijvoorbeeld:

Cur. Ulanda Ar. Hulanda [=Nederland]

Cur. istoria Ar. historia[=geschiedenis]

Maar zelfs op Aruba worden sommige woorden in het centrale dialekt wel met "h" uitgesproken en in het playero niet. Bijv.:

Pl. angúa CD.: hangúa [=naald]

Pl. alsa CD. halsa [=verheffen]

TWEE- EN DRIEKLANKEN

Tweeklanken beginnen met een volle klinker en eindigen in een halfklinker, of ze beginnen met een halfmedeklinker en eindigen in een volle klinker. Drieklanken beginnen met een halfmedeklinker gevolgd door een volle klinker en eindigen in een halfklinker.

De halfmedeklinkers worden in het papiaments aan het begin van een lettergreep geschreven als respektievelijk "y" en "w" en na een medeklinker als respektievelijk "i" en "u". De halfklinkers worden altijd geschreven als "i" of "u".

Als een "a, e" of "o" naast een andere "a, e" of "o" voorkomen, vormen zij nooit een tweeklank, maar altijd twee afzonderlijke lettergrepen! Bijvoorbeeld: "deseo" [=wens] heeft 3 lettergrepen: "de-se-o".

Als "i" of "u", voor of na een volle klinker staande, toch ook zelf als volle klinker moet worden uitgesproken, worden ze gemerkt met een scherp accent [']. Bijvoorbeeld: "María", "dúo".

De tweeklanken in het papiaments zijn: "ai - ia | ei - ie | oi - io | ui - iu | ùi | eu - ue | ui | ou - uo".

[AI] - klinkt als de korte "a" als in nederlands "maan" (maar even kort als in "man") eindigend in een halve "i" (bijna "j").

VOORBEELDEN:

mai [=mama]pai [=papa] gai [=haan] kai [=vallen]

[IA] - wordt aan het begin van een lettergreep geschreven: "ya" en klinkt als nederlands "ja".

VOORBEELDEN:

yabi [=sleutel]yama [=roepen] biaha [=maal] storia [=verhaal]

[EI] - klinkt als nederlands "ei".

VOORBEELDEN:

mei [=mei] seis [=zes] keiru [=uitgaan ]lei [=wet]

[IE] - aan het begin van een lettergreep geschreven "ye", klinkt als "je" in "Jezus", maar de "e" mag niet verglijden! Denk erom, het is niet [!] de "ievan "zien"!

VOORBEELDEN:

yega [=aankomen] yena [=vullen] fiel [=trouw] kier [=willen]

[OI/òI] - Er is in het papiaments een gesloten tweeklank "oi" en een open tweeklank "òi". De eerste klinkt ongeveer als nederlands "ooi" in "mooi". De tweede klinkt als "oy" in engels "boy".

VOORBEELDEN:

roi [=regensloot] stroi [=strooien] djòin [=samengaan] kòi [=pakken]

[io] - De tegenovergestelde tweeklank is "io" waarbij de halfmedeklinker "i" als "y" geschreven wordt, als hij aan het begin van een lettergreep staat. Hij klinkt als nederlands "jo" maar korter.

VOORBEELDEN:

Dios [=God] yobe [=regenen] fio [=viool] yora [=huilen]

[ui] - klinkt in de meeste woorden (maar niet allemaal) ongeveer als nederlands "oei".

VOORBEELDEN:

hui [=vluchten]brui [=broeien] pui [=top ] puiru [=poeder]

[iu] - De tegenovergestelde tweeklank klinkt ongeveer als "joe" in nederlands "joelen". Als hij aan het begin van een lettergreep staat, wordt de halfmedeklinker "i" als "y" geschreven.

VOORBEELDEN:

yuda [=helpen] biuda [=weduwe] triunfo [=triomf] yu [=kind]

[OU] - klinkt als nederlands "ou" in "kous". (N.B.: "au" komt in de fonologische spelling niet voor.

VOORBEELDEN:

outo [=auto] Korsou [=Curaçao] kousa [=oorzaak]bou [=onder]

[UO] - klinkt als "wo" in Nederlands "wonen" (maar zonder de "o" te laten verglijden!). Aan het begin van een lettergreep wordt de "u" vervangen door "w".

VOORBEELDEN:

wowo [=oog]kuota [=quotum] awor [=nu] kontinuo [=doorlopend]

[UA] - klinkt als "wa" in Nederlands "water ". Aan het begin van een lettergreep wordt de "u" vervangen door "w".

VOORBEELDEN:

kuater [=vier] awa [=water]skual [=berisping] waya [=draad]

[EU] - klinkt als "eeuw" (dus nooit als "eu" in "neus!). De "ee" neigt

meer naar de nederlandse "i" in "pit".

VOORBEELDEN:

leu [=ver] sneu [=sneeuw] meuchi [=meeuw] kangreu [=krab]

[UE] - klinkt als "wee", maar de "ee" neigt sterk naar "i" in Nederlands "pit". Aan het begin van een lettergreep wordt de "u" vervangen door "w".

VOORBEELDEN:

buelo [=vlucht]webo [=ei] nuebe [=negen] wega [=spel]

[Uè] - klinkt opener dan "we" in Nederlands "werk".

VOORBEELDEN:

wèrki [=gruzelmenten] fuèrte [=sterk] suèrte [=geluk]

chuèrcha [=spotten]

[ùi] - is de Nederlandse "ui" van "duim". Hij wordt door de meeste papiamentssprekenden op zijn nederlands uitgesproken, maar zeer velen neigen ertoe om hem uit te spreken als "ei".

VOORBEELDEN:

sùit [=zuiden] dùim [=duim]yùis [=juist] dùis [=bewolkt]

brùin [=bruin] dùin [=duin]prùim [=pruim] weindrùif [=druif]

[UI] - hebben we al geleerd met de uitspraak "oei". Hij komt echter ook in enkele woorden voor met de uitspraak "wie". Er is geen regel voor te geven. (Een inkonsekwentie in de spelling!)

VOORBEELDEN:

kuido [=zorg] kuihi [=kwihiboom] wisio [=oordeel]

kukuisa [=sisalplant] Luis [=Louis] ruido [=lawaai] ruina [=ruïne] huida [=vlucht]

Er zijn enkele drieklanken in het papiaments, beginnend met een halfmedeklinker, gevolgd door een klinker, en afgemaakt door een -half-klinker. Het zijn: IEU/YEU, YIU, IOU/YOU en UAI, UEI.

[IEU] - klinkt als "jeeuw" maar de "ee" is kort. "jéuw")

VOORBEELDEN:

bieu [=oud] pieu [=luis].

[YIU] - klinkt ongeveer als "jieuw". Het is tegelijk een woord, namelijk het arubaanse woord voor "kind" [= zoon/dochter].

[YOU] - klinkt als "jouw".

VOORBEELD: bakiyou [=kabeljouw]

[UAI] - klinkt als "waai", maar de "aa" is korter.

VOORBEELD: zuai [=zwaaien].

[UEI] - klinkt ongeveer als "wij".

VOORBEELD: buei [=os] .

NADRUK

De nadrukregels voor het papiaments zijn als volgt:

a) De nadruk valt op de voorlaatste lettergreep als het woord uitgaat op een klinker.

b) De nadruk valt op de laatste lettergreep als het woord uitgaat op een medeklinker.

c) De nadruk valt op de laatste lettergreep als het woord uitgaat op een halfklinker, d.w.z. op een twee- of drieklank die eindigt op de halfklinker "i", of "u".

d) De nadruk valt op de voorlaatste lettergreep, als het woord uitgaat op "el", of "er", als deze uitgangen afkomstig zijn van Nederlands "-el", "-en" en "-er" of van spaans: "-le, -lo, -re" of " -ro".

e) In alle van bovenstaande afwijkende gevallen wordt in de fonologische spelling de benadrukte klinker voorzien van een scherp accent (') met dien verstande, dat nooit een scherp en een dof accent (`) samen worden geplaatst. Het dof accent houdt dan de voorkeur.

VOORBEELDEN:

REGEL a) [voorlaatste lettergreep, woorden eindigend op klinker.]

hari [=lachen] bishita [=bezoek] kushina [=keuken]

pareha [=paar] salida [=uitgang] entrada [=ingang]

kurpa [=lichaam]kurashi [=moed]

REGEL b) [Laatste lettergreep, woorden eindigend op medeklinker.]

papel [=papier]sosten [=steun] biehes [=ouderdom] berdat [=waar]

mahos [=lelijk]balor [=waarde] korant [=krant] animal [=dier]

REGEL c) [Laatste lettergreep, woorden eindigend op halfklinker.]

kabai [=paard] morkòi [=schildpad] kabei [=haar] pabou [=westen]

pareu [=gelijk]kangreu [=krab] tarai [=net ]bedei [=beduiden]

REGEL d) [Voorlaatste lettergreep, woorden eindigend op -el, -er.]

dèmpel [=dempen] homber [=man] semper [=altijd]

ehempel [=voorbeeld] baster [=barsten] simpel [=eenvoudig]

hamber [=honger]bender [=bunder]

REGEL e) [Accent aigu op afwijkende gevallen.]

akí [=hier]públiko [=publiek] María [=marie] bishitá [=bezoeken] oró [=straks] salú [=gezond] sunú [=naakt] ángulo [=hoek]

TOONVERHOGING

Het papiaments kent het verschijnsel dat vóór de persoonlijke voornaamwoorden "mi" en "bo" de slotlettergreep van werkwoorden in toon verhoogd wordt en de slotklinker gerekt evenals é én-lettergrepige voor-zetsels vóór de persoonlijke voornaamwoorden "mi" en "bo".

VOORBEELDEN:

bisá mi {bie/saa\mie} [=zeg mij]

Kalmá bo! {kal/maa\bo} [=Hou je rustig!]

E ta di mi. {e ta /die\mie} ['t is van mij]

E ta bin pa bo. {e ta bien /paa\bo} [=hij komt voor jou]