DI SINKO LèS

AÑA

Un aña tin diesdos luna. E diesdos lunanan di aña ta:

yanuari, februari, mart, aprel, mei, yüni, yüli,

ougùstùs, september, oktober, november i desember.

Yanuari ta e promé luna di aña. Desember ta e di dies-dos luna di aña. Desember tambe ta e delaster luna di aña.

Un siman tin shete día. E shete díanan di siman ta:

dialuna, diamars, diarason of diaranson, diaweps,

diabierna, diasabra i diadomingo.

Dialuna ta e promé día di siman. Diadomingo ta e de-laster d ía di siman. Diadomingo ta un día di sosiego. Nos ta yam'é tambe e Día di Señor.

Un luna tin kuater siman. Tres luna tin diestres siman. Seis luna - of mitar aña - tin bint'i seis siman. Un aña tin sinkuent'i dos siman i un of dos día.

Luna di februari tin bint'i ocho día i den un "schrik-keljaar" e tin bint'i nuebe día. E otro lunanan tin trinta of trint'i un día.

Tres luna tin nobent'i un día. Seis luna tin shen ochent'i dos día. Un aña henter tin tres shen sesent'i sinko of tres shen sesent'i seis día.

Na papiamento no tin palabra pa loke nos ta yama na hulandes un "schrikkeljaar". P'esei nos tambe ta yam'é "schrikkeljaar".

Señor Chinto Croes a nase día dieskuater di yüni dies-nuebe sesent'i sinko. Ke men ku na aña dos mil el a selebrá su di trint'i sinko aña di bida. Na aña dos mil i TRES el a hasi trint'i ocho. Su fecha di nasemento a kai riba un dialuna. Su selebrashon di aña na aña dos mil a kai riba diarason, ma nan a selebr' é riba diasabra, pasobra diasabra i diadomingo tur hende ta liber. Nan a fiest'é henter anochi.

E fecha di nasemento di señora Chichi Croes a kai riba día bint'i shete di desember di aña mil nuebe shen sesent'i shete. Esei a kai riba un diarason i na aña dos mil e tambe a kai riba diarason. E ta bai hasi trint'i ocho aña e aña akí.

Nan yiu-homber Juan, ku nan ta yama "Buchi", a nase na aña diesnuebe nobenta, riba día seis di september. Esei a kai riba un diaweps. Su ruman Carmen a nase día diesocho di aprel di aña mil nuebe shen nobent'i dos. Esei a kai riba diasabra i el a hasi aña na aña dos mil riba diamars.

Na skol el a parti bolo pa su mener di skol i pa tur e otro muchanan den su klas. Nan a gust'é mashá hopi mes i nan a kanta p'e. Na kas, e tambe a selebr'é, ma esei, nos ta mir'é den e siguiente lès.

Kua ta e promé tres lunanan di aña?

Nan ta: yanuari, februari i mart.

Kua ta e delaster tres lunanan di aña?

Nan ta: oktober, november i desember.

Kua ta e promé d ía di siman?

E promé día di siman ta dialuna.

Kua ta e delaster día di siman?

E delaster día di siman ta diadomingo.

Kua ta e promé día di aña?

E promé d ía di aña ta día promé di yanuari.

Kua ta e delaster día di aña?

E delaster día di aña ta día trint'i un di desember.

Kuanto luna un aña tin?

Un aña tin diesdos luna.

Kuanto día un siman tin?

Un siman tin shete día.

Kuanto aña mener Croes a hasi na aña dos mil?

El a hasi trint'i sinko aña.

Kuanto aña señora Croes ta bai hasi na aña dos mil sinko?

E ta bai hasi trint'i ocho aña.

Ki día e di dos guera mundial a kuminsá na Hulanda?

El a kuminsá día dies di mei di aña diesnuebe kuarenta.

GRAMáTIKA

BERBONAN

Kon bo ta yama? Hoe heet je?

Kon yamá bo? Hoe heet je? (tegen kinderen)

Kon yam'é? Hoe heet hij/zij/het?

Kon yam'é trobe? Hoe heet 't (hij/zij/dit/dat) ook

al weer?

Kon mener ta yama? Hoe heet U (meneer)?

Kon señora ta yama? Hoe heet U (mevrouw)?

Kon yùfrou ta yama? Hoe heet U (juffrouw)?

E ta yama Jacinto ma nan ta yam'é Hij heet Jacinto maar ze noemen hem

Chinto. Chinto.

E wea ta sushi; mi ta bai lab'é. De pan is vuil; ik ga hem wassen.

Mi ta hasi aña riba diaweps, ma nos Ik ben op donderdag jarig, maar we

ta selebr'é diabierna. vieren 't op vrijdag.

E asunto ta hopi kompliká; nos a De zaak is erg ingewikkeld; we

papi'é ampliamente. hebben hem uitgebreid besproken.

Bo ke lesa e buki? Mañan mi ta Je wilt het boek lezen? Morgen breng

tres'é pa bo. ik het voor je.

Ata bo remedi; beb'é numa. Hier zijn je medicijnen; neem ze

maar in.

M'a traha kuminda p'e, ma e no ke Ik heb eten voor hem/haar gemaakt,

kom'é. maar hij/zij wil 't niet (op)eten.

Flur ta sushi trobe? awor ei M'a Is de vloer weer vuil? Ik heb ehm

bari'é! daar net geveegd.

E pober no sa kiko pa hasi; tur De arme drommel weet niet wat te

hende ta hari'é. doen; iedereen lacht hem uit.

M'a pidi'é duná mi un man, ma e no Ik heb hem/haar gevraagd mij 'n

a hasi'é. handje te helpen, maar hij/zij heeft

't niet gedaan.

ATENSHON!

KABA= AFMAKEN, BEëINDIGEN

KABA DI OPHOUDEN MET

kab'é. 't afmaken. - Maak 't af!

M'a kab'é kaba. Ik heb 't al afgemaakt.

Bo mester kab'é promé ku awe nochi. Je moet het afmaken vóór vanavond.

El a kaba di sali. Hij/zij is net vertrokken.

El a kaba di bolbe. Hij/zij is net teruggekomen.

M'a kaba di yega. Ik ben net aangekomen.

M'a kaba di bari flur. Ik heb net de vloer geveegd.

LAGA = LATEN

lag'é. laat hem/haar/'t (maar)

Lag'é numa. Laat maar zitten. Laat maar gaan.

Lag'é bin numa. Laat hem/haar/'t maar komen.

Lag'é na pas. Laat hem/haar met rust.

BEBE = DRINKEN

beb'é. het drinken. - Drink 't op!

Beb'é numa! Drink 't maar op!

M'a kaba di beb'é. Ik heb 't net opgedronken.

BARI = VEGEN

bari'é hem/het vegen

M'a bari'é kaba. Ik heb hem al geveegd.

M'a kaba di bari'é. Ik heb 'm net geveegd.

REGLANAN

1 - In de betekenis "heten" wordt "yama" vaak zonder "ta" gebruikt, doch meestal alleen in de vragende vorm gericht tot kinderen. Aan volwassenen zal men meestel vragen: "Kon mener (yùfrou, se ñora) su nomber ta?.

2 - "Yama" heeft ook de betekenis van: noemen, roepen en opbellen, zodat "E ta yama Chinto." evengoed kan betekenen "Hij heet Chinto" als "hij roept Chinto, of "Hij belt Chinto op. "." Vandaar dat het beter is te zeggen: "Su nomber ta Chinto. voor "hij heet Chinto".

3 - De voorwerpsvorm van het persoonlijk voornaamwoord van de derde persoon enkelvoud is "e". Wanneer het voorwerp is van een -werk-woord dat uitgaat op A, E of I (verreweg de meeste!) vervalt A en E geheel en verandert I in halfmedeklinker. Op deze regel is geen enkele uitzondering. "é" heeft in dat geval altijd nadruk.

4 - We herhalen het nogmaals: In het Papiaments wordt "bo" uitsluitend gebruikt in gevallen waarin men kan tutoyeren. De beleefdheidsvorm is nogal ingewikkeld. Naar analogie van het Portugees (en trouwens ook oud nederlands) wordt de titel of naam of titel plus naam van de persoon gebruikt, bij het bezittelijk voornaamwoord gevolgd door "su". Bijv.:

Mai a drumi bon? Hebt U goed geslapen (moeder)?

Pai a kome pai su kuminda? Hebt U Uw eten op (vader)?

Mener su ruman a yama mener. Uw broer heeft U gebeld (meneer).

Pedro a haya Pedro su buki? Hebt U Uw boek gevonden (Piet)?

Yùfrou por yudá mi? Kunt U mij helpen (juffrouw)?

Unda yùfrou a laga yùfrou su outo? Waar hebt U Uw auto gelaten (Juf-

frouw)?

Mi ke ku dòkter ta bisá mi e berdat.Ik wil dat U mij de waarheid zegt

(dokter).

5 - De zinsbouw in het papiaments is tamelijk vast. Er komt geen -omke-ring voor van onderwerp en gezegde, ook niet, zoals reeds opge-merkt, in de vragende vorm. Op schrift kan men daarom pas aan het vraagteken aan het eind van een zin zien dat het een vraag be-treft.

NUMERALNAN

binti 20

bint'i un 21

bint'i dos 22

bint'i tres 23

trinta 30

trint'i kuater 34

trint'i sinko 35

trint'i seis 36

kuarenta 40

kuarent'i shete 47

kuarent'i ocho 48

sinkuenta 50

sinkuent'i nuebe 59

sesenta 60

sesent'i seis 66

setenta 70

setent'i shete 77

ochenta 80

ochent'i ocho 88

nobenta 90

nobent'i nuebe 99

shen 100

shen diesun 111

shen sinkuent'i sinko 155

dos shen 200

tres shen 300

kuater shen 400

sinko shen 500

seis shen sesent'i seis 666

shete shen setent'i shete 777

ocho shen ochent'i ocho 888

nuebe shen nobent'i nuebe 999

mil 1000

shen mil 100.000

un miyon 1.000.000

un miliart 1 miljard

NOTANAN:

1 - Voor "miljard" wordt ook vaak onder Spaanse invloed gezegd"mil miyon". Onder Amerikaanse invloed zeggen sommigen echter "un biyon".

2 - De jaartallen kunnen in het papiaments zowel worden weergegeven zoals in het Nederlands, bijvoorbeeld: "diesnuebe nobent ' i tres" voor 1993 als met "mil nuebe shen nobent' i tres". Zo ook: "dies-ocho kuarenta" evenals "mil ocho shen

kuarenta", voor 1840 etc.

PRONUNSIASHON

O SER á

Nos por bolbe topa otro oró trobe. We kunnen elkaar straks weer ontmoeten.

Boso no por kome hopi bonchi. Jullie kunnen niet veel bonen eten.

E pober homber tin hopi doló di De arme man heeft veel maagpijn.

stoma.

O HABRí

un kòpi kòfi ku skòter 'n kopje koffie met een schoteltje.

Hasi mòrspòt Zitten te knoeien.

Laga lòs loslaten

D òkter di kas huisarts

EHERSISIONAN

A: TRADUSí NA HULANDES:

1 - Unda mi brel a keda? B'a mir'é algun lugá? Mi no sa unda m'a lag'é.

2 - S í, m'a mir'é algun lugá, ma unda trobe?

3 - At'é! M'a hañ'é kaba! Riba mesa di kushina, unda m'a lag'é.

4 - Ta bon ku m'a hañ'é, pasobra sin brel mi no por lesa nada.

5 - Anto tene kuidou, ku bo no ta lag'é algun lugá trobe, sin ku bo sa unda.

6 - Ki día b'a nase? - Kiko bo ke men, e día di siman of e fecha?

7 - Tur dos. - Bon, e fecha ta día bint'i kuater di yanuari, di aña diesnuebe setent'i tres, ma mi no sa riba ki día di siman esei a kai.

8 - Pai! Pai por bisá mi, ki día e di dos guera mundial a kuminsá na Hulanda?

9 - Claro, mi yiu. El a kuminsá día dies di mei di aña diesnuebe kuaren-ta. Pakiko bo ke sa esei?

10 - Pa skol, no! Mañan nos tin lès di historia i e yùfrou semper ta hasi mashá hopi pregunta.

11 - Bo no tin buki di historia antó? - Sí, pai, ma m'a lag'é na skol. Mi no a tres'é kas.

12 - Bo sa mashá bon, ku bo no mester a hasii esei. Bo ta hasi'é muchu hopi.

13 - Mai! Bin wak! Flur ta sushi trobe i m'a kaba di bari'é!

14 - Ai, sí, mucha! Asina ta bai ku e biento akí na 'Ruba. Bo mester bari henter día largo.

15 - Unda Buchi ta? - Mi no sa. M 'a mir'é bai, ma mi no sa unda el a bai. E no a bisá mi nada.

16 - At'é! El a kaba di bolbe! Hé, Buchi! Di unda b'a bin?

17 - Di Playa, no? Di mi amigo Pedro. El a bira malu. M'a bai bishit'é.

18 - A, esei ta bon. Ma bo por a bisa bo mama ku b'a bai, no?

19 - Sí, mai tin rason. E siguiente biaha mi ta bis'é.

B: TRADUSí NA PAPIAMENTO:

[...] = niet vertalen! {...} = toevoegen! (...) = uitleg)

1 - Waar is Piet? Hebt U hem gezien (vader)? Hij is net [weg]gegaan.

2 - Wat doe je daar? Ik kijk [naar],... eh... hoe noem je dat (= het) [ook] weer?

3 - Hebt U Uw medicijnen al ingenomen (moeder)? Nee, ik heb ze nog niet ingenomen.

4 - U moet ze nu innemen; dan werken ze goed.

5 - Welke dag is 't vandaag? - Vandaag is 't woensdag, nietwaar? - Ja, dat weet ik ook [wel]! Ik bedoel, welke datum.

6 - O, dat bedoel je! Laat me [even] kijken. Ik heb 't al gevonden. Vandaag is 't 28 september.

7 - Waarom wil je dat weten? - Omdat 'n goeie vriendin van mij in Neder-land op (= día ) 30 september jarig is en ik moet haar opbellen.

8 - Hoe oud (= welke leeftijd) wordt ze dan? Ik geloof dat ze 42 jaar wordt.

9 - Ja, nu weet ik 't weer. Ze is geboren op 30 september 1958, dus ze wordt 42.

10 - Ben je al naar de stad geweest om boodschappen te doen? Nee, dat (= het) heb ik nog niet gedaan. Ik doe 't morgen. Waarom wil je dat weten?

11 - Dan ga ik met je [mee], als (= si) je 't goed vindt.

12 - Ja, natuurlijk! Waarom niet? Ik moet altijd alleen (= ik alleen) boodschappen gaan doen en ik hou [er] niet van 't alleen (= ik alleen) te doen.

13 - Goed, dan zien we elkaar morgen weer en dan kunnen we elkaar een handje helpen. Ik bel je morgen op als (= ora) ik klaar (= kla) ben om te gaan.

14 - Heb je het boek [mee]gebracht dat je voor mij gekocht hebt. - Ach, nee! Ik heb 't niet [mee]gebracht! Ik heb 't thuis op tafel laten [liggen].

15 - Nou ja, breng 't dan morgen maar voor me [mee].

16 - Is Jan thuis? - Nee, hij is net [weg] gegaan en ik weet niet waar hij [heen] is gegaan.

C: - PRONUNSIÿ E SIGUIENTE SIFRANAN:

23 - 87 - 48 - 175 - 365 - 2.543.961 - 88 - 8888 - 12 - 50.000 -

D: KONTESTÿ E SIGUIENTE PREGUNTANAN:

1 - Ki día bo ta hasi aña?

2 - Kuanto aña bo (t)a hasi antó?

3 - Kua ta e fecha di bo nasemento?

4 - Kua día di siman bo (t)a selebrá bo fiesta di aña?

5 - Bo (t)a parti bolo ora bo (t)a hasi aña?

6 - Unda b'a nase? Na Hulanda of na Aruba?

7 - Kuanto día un aña tin?

8 - Kuanto siman un aña tin?

9 - I kuanto siman tres luna tin?

10 - Kua aña e di dos guera mundial a kaba na Hulanda?

11 - I kua aña e promé guera mundial a kuminsá?

12 - den kua aña nos ta biba awó?

ÿÿÿÿÿÿÿ ÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿ ÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿ