DI OCHO LèS
IA KU COCO
Ia = María; Coco = Jacobo.
Ia - Bo tábata sa ku mi tábata na Playa ayera?
COCO - No, al contrario, mi tabatin sigur ku bo tábata na kas henter día ayera.
Ia - Ma ta klaro ku bo no tábata sa. Abo tábata fò'i [= for di] kas Henter día.
Coco - Sí, esei ta berdat. Mi t ábata hopi okupá henter día ayera.
Ia - Ku kiko bo tábata asina drùk antó?
Coco - Awèl, nos tabatin dos empleado nobo, ku tabatin mester di mi yudansa henter día.
Ia - Aw èl, si nan tábata mucha-muhé, mi tin sigur, ku bo tabatin mashá hopi atenshon pa nan.
Coco - Kon por laga! I nan tábata mashá bunita tambe!
Ia - Mi ta' sa!
Coco - Lástima, ku nan tur dos tábata kasá kaba.
Ia - Bon pa bo! I bo sa kiko? Nèt ayera, ku mi tábata na Playa, mi tabatin gana di dal bo un bishita na bo kantor un rato.
Coco - Pakiko bo no a hasi'é?
Ia - Mi t ábata kier sí, ma mi no tábata por.
Coco - Di kon bo no tábata por?
Ia - Pasobra no tabatin ningun lugá pa parker mi outo.
Coco - Ma bo tábata sa tòg, ku bo tabatin mag parker riba e tereno privá patras di nos kantor?
Ia - Sí, mi sa, ma DOW tabatin e kaya ei será pa trabou.
Coco - A, sí, bo tin rason. M'a lubidá. Mi mes tabatin problema pa drenta i sali.
Ia - Ma bon, dor ku no tabatin lugá pa parker dilanti di bo kantor, mi tabatin mas tempo pa hasi kompra.
Coco - I pa pèrdè bo tempo dor di topa ku hopi hende konosí, no?
Ia - Kon por laga! Ma mi no ta haña, ku kontakto sosial ta perdemento di tempo.
Coco - No, klaro ku no! Nos tur tin mester di kontakto sosial. Ku ken b'a topa?
Ia - Entre otro ku Chich'i Chèpi.
Coco - Holó! Anto sí lo tabatin hopi batimento di bleki!
Ia - No, e biaha akí no. E tabatin hopi purá. Bo tábata sa, ku Chèpi, su kasá, tábata den hospital?
Coco - No, mi no tábata sa. Kiko a pasa kuné anto?
Ia - Ta parse, ku e tabatin un apendicitis. Segun Chichi e operashon a bai bon.
Coco - Danki Dios! Nos lo dal e un bishita un di e díanan akí.
GRAMáTIKA
TEMPO PASá SIMPEL di ta, tin, sa, mag, kier I por
A:
Konseho di ministro tábata den reu- De raad van ministers was gisteren in verga-
nion ayera, te anochi lat. gadering tot laat in de nacht.
E sindikado di empleadonan públiko De vakbond van ambtenaren was ontevreden over
tábata malkontento ku e situa- de situatie.
shon.
Unda boso tábata luna pasá? Waar waren jullie vorige maand?
Luna pasá nos tábata ku vakansi na Vorige maand waren we met vakantie in Duits-
Alemania. land.
Nan tábata tur muhá ora nan Ze waren helemaal nat, toen ze in de regen moesten
mester a traha den awaseru. werken.
Warda-kosta tábata nèt na ora pa De kustwacht was net op tijd om een schip vol
interseptá un barko yen di droga. verdovende middelen te onderscheppen.
TIN
Awe mi tabatin suèrtè. M'a haña unIk had vandaag geluk. Ik heb 'n salaris verho-
oumento di salario. ging gekregen.
Pakiko bo tabatin tantu purá? Waarom had je zoveel haast?
E tabatin mester di mi yudansa. Hij/zij had mijn hulp nodig.
Tres di e pasaheronan ku a yega Drie van de passagiers die op Aruba aankwamen
Aruba for di Colombia tabatin vanuit Colombia hadden verdovende middelen op
droga riba nan kurpa. hun lichamen.
Ayera tabatin un aksidente serio di Gisteren was er een ernstig auto-ongeluk vóór
outo dilanti di nos kas. ons huis.
Ayera tabatin tres barko krusero Gisteren waren er drie cruise boten in de
den haf di Oranjestad. haven van Oranjestad.
Durante e fin di siman ku a pasa, Gedurende het afgelopen weekeinde waren er
tabatin tres atrako na Aruba. drie overvallen op Aruba.
SA
Boso no tábata sa ku mi tábata Wisten jullie niet dat ik gisteren vrij was?
liber ayera?
Nos no tábata sa, pasobra bo no a Wij wisten 't niet, want je hebt ons niet van
informá nos di antemano. te voren geïnformeerd.
Ami sí tábata sa, ma mi no a korda. Ik wist het wel, maar ik heb er niet aan
gedacht.
Mi ta' sa! Ik wist 't wel! (Zie je wel!)
MAG
Segun dòkter, e no tábata mag lanta Volgens de dokter mocht Hij niet uit bed
for di kama, ma el a hasi'é tòg. komen, maar hij deed 't toch.
Yiu-homber di nos bisiña no tabatin De zoon van onze buren mocht nog geen auto
mag kore outo ainda. Ma, maske rijden, maar hoewel zijn vader het hem ver-
su tata a tah'é, el a hasi'é tòg. bood, deed hij het toch.
Nan no tabatin mag bebe bibida stèr-Ze mochten geen sterke drank drinken gedu-
ki durante oranan di trabou. rende werktijd.
KIER - POR
M'a pidi'é bai sine ku mi, ma e no Ik heb hem/haar gevraagd met mij naar de
tábata kier. bioskoop te gaan, maar hij/zij wilde niet.
E no tábata kier of e no tábata por?Wilde hij/zij niet of kon hij/zij niet?
Por ta ku e no tábata por. Het kan zijn dat hij/zij niet kon.
REGLANAN:
1 - De feitelijke verleden tijd van "ta" (=zijn) is "tábata"; de feite-lijke verleden tijd van "tin" (=hebben/er is/er zijn) is "tabatin"; de feitelijke verleden tijd van "sa" (=weten) is "tábata sa"; de feitelijke verleden tijd van "mag" (=mogen) is "t ábata mag" of "tabatin mag".
2 - De uitdrukking: "mi ta' sa" kan het best vertaald worden als: "Zie je wel! of "Dat had ik kunnen weten!" Vanwege deze uitdrukking denken sommigen dat "sa" ook met "ta" vervoegd kan worden. Dit is echter onjuist. We hebben hier namelijk te maken met een sterke samentrekking van "tábata" tot "ta'".
3 - Samentrekking van "tábata" is zeer gebruikelijk vooral op Curaçao. Meestal gaat het echter niet verder dan "ta'ta". Op Aruba, vooral in Santa Cruz, kan men vaak de uitspraak: "tawata" horen, met een sterke "w".en met nadruk op de tweede lettergreep.
4 - De reden dat zowel tábata mag" als "tabatin mag" wordt gezegd, ligt in het feit dat in de tegenwoordige tijd ook vaak "tin mag" wordt gezegd, i.p.v. "mag" alleen.
5 - Als "kier/ke" en "por" als zelfstandige werkwoorden worden gebruikt, is de feitelijke verleden tijd ook: "tábata kier" en "tábata por".
6 - "Mester" kan in het papiaments niet als zelfstandig werkwoord ge-bruikt worden en heeft daarom geen eigen feitelijke verleden tijd.
ORA = DE TIJD
Kuant' or' tin? Hoe laat is 't?
Ta eksaktamente diesdos or'. 't Is precies 12 uur.
Diesdos or' a kaba di bati. 't Heeft net 12 uur geslagen.
Ta sinko (minüt) pasá di un. 't is vijf over één.
Ta un or' i sinko (minüt).
dies (minüt) pasá di un. 1:10 u.
un or' i dies (minüt).
kuarto pasá di un. 1:15 u.
un or' i kuarto.
binti (minüt) pasá di un. 1:20 u.
Un or' i binti (minüt).
un or' i mei. 1:30 u.
(mitar di dos id.( in Curaçao)
binti sinko (minüt) pa dos. 1:35 u.
kuarto pa dos. 1:45 u.
Dies (minüt) pa dos. 1:50 u.
sinko (minüt) pa dos. 1:55 u.
dos or' en punto. Precies tweeuur.
Tres or' a bati kaba. 't Heeft al3 uur geslagen.
ATENSHON!
un or' - dos or' - tres or' - kuat' or' - sink' or' - seis or' -
shet' or' - och' or' - nueb' or ' - dies or' - diesun or' - diesdos or'
Diesdos or' di merdía. 12 uur 's middags.
Diesdos or' di anochi. 12 uur 's nachts.
Dos or' di atardi. 2 uur 's namiddags.
Dos or' di mardugá. 2 uur 's nachts.
N.B.:
"Mardugá" = van 12 uur 's nachts tot 6 uur 's ochtends.
"om" zo laat wordt nooit vertaald. Dus: "Om 2 uur" = dos or'.
EKSPRESHONNAN IDIOMáTIKO
Bati slaan, kloppen; klepperen; luiden; verslaan
Bati pan "pan batí" bakken
Bati klòk de klok luiden
Bati na porta aankloppen; aan de deur kloppen
Bati na porta di gobierno. Bij de overheid aankloppen.
E porta ta bati. De deur kleppert.
Bati man in de handen klappen
Bati bankrut failliet gaan
Bati hala met de vleugels klapperen
Bati boka kletsen (= ouwehoeren)
Bati bleki roddelen
Bati klèp De mond roeren. (= overal kritiek op hebben)
Estrella a bati Dakota. Estrella heeft Dakota verslagen.
EHERSISIONAN
A: TRADUSí NA HULANDES:
1 - Mi tábata na Playa ayera, pasobra mi tabatin mester di un par di kos pa kas, ma tráfiko tábata asina pisá, ku tábata kasi imposibel pa haña un lugá pa parker mi outo.
2 - Kuant' or' b'a bai antó? Mi tin sigur ku bo tábata na kas ainda dies or' di maínta, pasobra tabatin sinko pa dies ku ami mes a sali fò'i kas.
3 - Berdat, mi tábata hopi lat. Tábata mas of menos un kuarto pasá di dies, ku mi por a sali por fin.
4 - Mi tabatin gana di bai mas tempran, pero mi no tábata por. Mi tábata asina drùk, bo sa?
5 - Mi tabatin asina tantu kò 'i (=kos di) hasi, promé ku mi tábata kla pa sali, ku mi tábata rabiá ku mi mes.
6 - Mi no tábata sa ku boso tabatin un kas grandi asina.
7 - E avion di KLM tábata mashá lat ayera. Nos t ábata na aeropuerto tres or' i mei pa buska nos hendenan, ma e avion a yega por fin kuarto pa sinko.
8 - Ma nos tabatin suèrte sí, dor ku nos a topa ku algun konosí, ku tambe tábata na vliegveld, pa buska algun hende, ku tambe tábata riba e buelo di KLM.
9 - Dor ku nos no tabatin kontakto ku otro pa hopi tempo, tábata di (= te) komprondé, ku nos a bati bleki na grandi.
10 - Mi tabatin mashá hopi gana di bai kas di kultura siman pasá , pa e komedia nobo di MascAruba, ma mi no tábata por.
11 - M'a tende ku e komedia tábata hopi bon mes; tábata un komedia tradusí fò'i ingles, asina nan a bisá mi.
12 - Mi ta suponé, ku tábata un grupo di hende, ku a tradusi'é, i segun m'a komprondé, nan a hasi un bon trabou.
13 - Ora bo tábata na Playa, bo mester a wak, si (= of) nan tabatin kuminda di kach ó. El a kasi kaba.
14 - Mi no tabatin bastante tempo p'esei. Mi tabatin hopi purá, pa yega kas na ora pa bishita di bo mama.
15 - Bo tábata sa ku mama di bo hefe tábata malu den hospital? - M'a tende ku e tábata basta malu, ma mi no tábata sa ku el a bai hospital.
16 - M'a tende ku e último par di siman, el a bira hopi flako i su dòkter di kas no tábata sa pakiko. P'esei el a disidí di mand 'é hospital.
17 - Ora nos tábata den Kas di Kultura siman pasá, pa e komedia nobo di e grupo di teatro fò'i Korsou, nos no por a kere nos wowo, ora e kortina a habri pa promé biaha. Ata nos mes primo den e ròl prin-sipal!
18 - Bo sa kon leu Aruba ta keda di Venezuela? - Mi no sa eksaktamente. Pero mester ta mas of menos trinta kilometer. Ora shelu ta hopi kla, bo por mira e kosta benesolano for di Aruba.
19 - Kuant' or' bo ta bai bo trabou tur día i kuant' or' bo ta bolbe kas bèk? - Mi ta sali tur día for di kas shet' or' i mei i mi ta yega bèk sink' or' i mei, si no tin muchu tráfiko riba kaminda.
20 - Ayera, tráfiko tábata asina drùk, ku tábata kasi seis or' promé ku m'a yega kas.
B: TRADUSí NA PAPIAMENTO:
[...] = niet vertalen! {...} = toevoegen! (...) = uitleg)
1 - Vorige week was ik de hele week ziek. Ik had een zware griep.
2 - Hij vroeg mij hoe laat 't was, maar ik had mijn horloge niet bij (= met) mij, zodat ik 't ook niet wist.
3 - Hoe laat is 't nu? Volgens (= segun) mijn horloge is 't 20 voor 3.
4 - We hadden gisteren zin om vroeg te gaan slapen, maar we konden niet, want een van mijn zwagers kwam heel laat op bezoek.
5 - Waar was je? Ik had je nodig (=mester di) om mij 'n handje te -hel-pen.
6 - Ik was in de stad om 'n paar dingen te halen (= zoeken) die ik voor vanavond nodig had.
7 - Waarom ben je niet even binnen gekomen toen je voorbij ons huis kwam? - Ik wilde wel, maar ik kon niet. Ik had veel haast.
8 - Doordat er een zware regenbui was, mochten de kinderen niet naar buiten )= pafó) {gaan} om te gaan spelen.
9 - Ze mochten niet alleen niet naar buiten {gaan}, ze konden ook niet. Het was veel te gevaarlijk.
10 - Hij is om twee uur in de ochtend (= van ochtend) naar bed gegaan en om tien uur 's morgens (= van morgen) opgestaan.
11 - Ik wist niet dat jouw baas zo dik was. Ik heb hem vanmorgen voor [het] eerst (= eerste keer) gezien, toen ik bij jou op kantoor was.
12 - Heb je gehoord dat de vakbond van ambtenaren boos was op de over-heid, omdat ze geen vrije dag hebben gekregen maandag, omdat de eerste mei op zaterdag viel?
13 - Luister, ik kom je om zeven uur precies halen om naar de bioscoop te gaan. Is dat goed?
14 - Waarom zo vroeg? De bioscoop gaat toch niet vóór acht uur open?
15 - Nee, dat is niet waar. In het weekeinde gaat hij altijd al om half acht open. Wist je dat niet?
16 - Waar kom jij zo laat vandaan? - Van ['t] ziekenhuis, hè. - Waarom was je in [het] ziekenhuis? - Heel eenvoudig, ik was op bezoek bij een goeie vriend van mij die in [het] ziekenhuis ligt (= is) voor een blindedarm operatie.
17 - Hoe laat is het bezoekuur dan? - Van zeven {uur} tot acht {uur}, hè. Maar ik mocht een beetje langer (= meer lang) bij hem blijven.
18 - Het toneelstuk dat de toneelgroep uit Curaçao heeft gebracht was erg mooi. Er waren ook mensen die er ontevreden over (= met) waren, maar dat heb je altijd.
19 - Was de zaal vol? - Dat spreekt vanzelf! Alle plaatsen waren bezet. Als er iets te (= dingen van) lachen is, komen alle arubanen, hè.
20 - God zij dank, zijn we eindelijk klaar met deze oefening. Zij was veel te lang, vind je ook niet?
C - KONTESTá E SIGUIENTE PREGUNTANAN -
1 - Kuant' or' tin?
2 - Kuant' or' b'a bai drumi ayera nochi?
3 - Kuant' or' b 'a lanta awe maínta?
4 - Kuant' or' bo ta kuminsá traha tur día?
5 - I kuant' or' bo ta kaba bo trabou?
6 - Ki día di siman bo ta hasi kompra?
7 - Bo no tin problema pa parker bo outo na Playa?
8 - Bo ta hopi okupá tur día?
9 - Ku kiko bo ta asina drùk anto?
10 - Bo ta gusta bati bleki?
11 - Lo bo ta na kas mañan, of bo tin ku traha?
12 - Kuanto ora pa d ía bo ta traha normalmente?
13 - I kuanto ora pa día bo ta drumi normalmente?
14 - Ki ora mi por yamá bo si mi tin mester di bo?
15 - Unda mi por hañá bo ora bo no ta na kas?
ÿ ÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿ ÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿÿ