Als je voor het eerst op Puerto Rico bent - ik ben er inmiddels vier keer geweest - en je wandelt 's avonds buiten, of zit even 's avonds op het balkon van je hotelkamer, dan luister je verbaasd naar een regelmatig herhaald soort helder fluitend geluid, dat bij navraag van boom-kikkertjes afkomstig blijkt te zijn. Ze worden coquí genoemd en dat is ook ongeveer een imitatie van het geluid dat ze voortbrengen. De coquí is het nationale symbool van Puerto Rico.
Puerto Rico is een van de grote Antillen. Het is een vrij rechthoekig eiland, dat van oost naar west 160 kilometer lang is en van noord naar zuid 55 kilometer. Het wordt doorsneden door een bergketen, de Cordillera Central, waarvan de hoogste piek 13 honderd meter hoog is. In de Sierra de Luquillo ligt een tropisch regenwoud van 116 vierkante kilometer.
Tot 1898 was Puerto Rico een Spaanse kolonie. In 1898 ging het in Amerikaanse handen over en in dat honderdste Amerikaanse jaar stemde de portorikeinse bevolking, in een referendum, vóór handhaving van de zogenaamde Estado Libre Asociado - een soort gemenebest verhouding met de Verenigde Staten en verwierp daarmee zowel het idee om de eenenvijftigste staat van Amerika te worden als het idee om onafhankelijk te zijn.
Het onderwijs staat er op hoog peil; het eilandsbestuur besteedt een derde van zijn begroting aan onderwijs. Vandaar ook, dat Portorikeinse immigranten in de Verenigde Staten het in het algemeen zeer goed doen. Ze kunnen zich vrij in Amerika vestigen, omdat ze Amerikaans staatsburger zijn. Er wordt wel beweerd dat er evenveel portorikeinen in New York wonen als in San Juan. San Juan heeft ruim een half miljoen inwoners. Ponce, de tweede grootste stad, op het noordelijk deel van het eiland, heeft een kwart miljoen inwoners. Puerto Rico herbergt ook de grootste radiotelescoop ter wereld, zo'n vijftien kilometer buiten de stad Arecibo.
Tijdens het tweede internationale symnposium over visueeel gehandicapte peuters en kleuters, dat in 1983 op Aruba plaatshad, hadden we tien portorikeinse meisjes, allemaal studentes van dr José Santana, gratis ondergebracht op veldbedden in het FAVI-kantoor en twee jongens bij particulieren. Met verschillende van die meisjes hebben we nog lang contact gehad en één van hen stuurde ons een paar jaar later een trouwkaart. Helaas konden we er toen niet naar toe.
Overigens schitterde Nederland op dat symposium door afwezigheid. Er waren uit Europa wel deelnemers uit Engeland, Schotland, België, Duitsland, Denemarken, Noorwegen, Zweden, Finland, Frankrijk en Spanje.
Tijdens mijn vierde bezoek aan Puerto Rico, voor mijn vrouw haar tweede, bezochten we ook het revalidatiecentrum voor blinden en slechtzienden in Santurce. Tot onze stomme verbazing was daar toen geen enkele kliënt aanwezig, zodat we een paar uur gezellig hebben zitten praten, onder het genot van een kopje heerlijke portorikeinse koffie, - volgens mij is er geen betere koffie dan Portorikeinse! - met de directeur en één van zijn revalidatie medewerksters, die daar, naar haar zeggen, ook de optacon-training verzorgde. Ze veronderstelde dat ik daar wel een proefje mee wilde nemen, en was nogal verbaasd te horen dat ik al sinds 1979 een geroutineerde optacongebruiker was.
Vandaar gingen we weer naar Río Piedras om José Santana te bezoeken, die net bezig was met enkele studenten te trainen in het gebruik van de brailleer machine. Hij moest hartelijk lachen toen ik hem vroeg waarom het revalidatiecentrum geen kliënten had.
"Dat heeft een beetje te maken met het feit dat het vakantietijd is, maar niet alleen." lachte hij, maar weigerde verdere uitleg te geven, hoewel hij de directeur van het centrum wel een geschikte vent vond.
Dr . Santana vertelde ons trots dat hij, na lang soebatten, de universiteit zo ver had gekregen om een "Kurzweil Reading Machine" voor hem en zijn blinde studeten aan te schaffen á raison van 12 duizend dollar, plus twee duizend dollar voor een extra Spaanse taalmodule. Daardoor was hij in staat snel toegang te krijgen tot litteratuur die hij voorheen alleen met mondjesmaat en vertraagd kon verwerven, via de openbare leeszaal, die het op zijn beurt van de Library of Congres in Washington ontving.
Hij nam ons mee naar het bureau van dr. Joe Carroll, een lichamelijk gehandicapte docent psychologie, die ons vol trots zijn computer met aangekoppelde Echo spraak-synthesizer demonstreerde. De Echo is de goedkoopste spraak symthesizer, (net 250 dollar) maar hij werkt alleen op Apple computers. Het geluid is wat blikkerig, maar uitstekend verstaanbaar.
Dr. Joe Carroll was, zoals zijn naam al aangeeft, een Amerikaan uit Boston, van Ierse komaf. En op die Ierse herkomst was hij apetrots. Dat bracht José Santana ertoe te vertellen hoe Sint Petrus een groep nieuwkomers in de hemel had rondgeleid en bij een groot gordijn komend zijn vinger op de mond had gelegd en had gezegd: "Sst! Hierachter zitten de Ieren; die denken dat ze alleen zijn."
"José Santana en ik vormen CC-corporation," lachte Joe Carroll op zijn beurt. "Iemand zei daar eens op," vervolgde hij, "dat Santana met een S en niet met een C geschreven wordt. Maar het staat niet voor Santana en Carroll," grijnsde hij, "maar voor 'El Cojo y el Ciego' - de lamme en de blinde!" Hij was overigens niet lam, maar had een been dat veel korter was dan het andere, en onderontwikkeld.
Mijn vrouw heeft zelden zoveel en zo smakelijk gelachen als met die lamme en die blinde bij elkaar, beiden hooggeleerde heren.
"Wist je dat er ook blinde piloten zijn?" vroeg José Santana haar. "Een blinde piloot liep eens met zijn witte stok door het vliegtuig om hier en daar een praatje te maken. Zegt een mevrouw verbaasd: 'Hoe weet U nu wanneer U op moet stijgen?' 'O, dat is heel eenvoudig,' antwoordde hij. 'Als iedereen begint te schreeuwen Heer erbarm U over ons! dan weet ik dat ik op moet trekken.'"
Ik heb me wel afgevraagd waar al die goed opgeleide jonge mensen van Dr Santana en Dr. Carroll uiteindelijk emplooi vinden. Ik vermoed dat velen van hen hun geliefde Borinquen verlaten en naar de Verenigde Staten verhuizen, want alle Portorikeinen met een middelbare schoolopleiding en zeker met een universitaire opleiding spreken vloeiend Engels en hun diploma's zijn in de Verenigde Staten volledig erkend.
Jammer eigenlijk, dat de enige Portorikeinse blinde die wereldbekend is geworden een liedjeszanger is, terwijl een man als Dr. José Santana het zonder enige faam zal moeten blijven stellen. "Adios, Borinquen querida! Adios, adios, mi viejo San Juan", (Vaarwel lief Puerto Rico, Vaarwel, vaarwel, mijn oud San Juan!) zing ik, met de portorikeinse emigranten, maar ik hoop er weer eens heen te vliegen, al was het alleen maar om José Santana nog eens te ontmoeten.